Waksmund – duża górska letniskowa wieś, należąca do najstarszych na Podhalu
Wasmund leży nad rzeką Dunajec, 3 km na wschód od Nowego Targu,
przy drodze Nowy Targ – Krościenko.
Położenie administracyjne – woj. małopolskie, powiat nowotarski, gmina Nowy Targ.
Powierzchnia Waksmundu – 1.531 ha
Liczba mieszkańców – ok. 2400 .
Kościół parafialny – Msze św. w niedziele i święta sob. 19.00 (zimą 17.00), ndz. 8.30, 11.00, 17.00 (VI -IX 19.00).
Kancelaria parafialna pon.-sob. po Mszy św., pt. 18-20.
Historia:
Według podania ustnego wieś założył Henryk Brodaty, jego żona Jadwiga lub ich syn Henryk Pobożny. Pierwszy kościółek drewniany pod wezwaniem św. Jadwigi w Waksmundzie istniał już w latach 1351-1359. Na miejscu dzisiejszego Waksmundu istniała osada około 1250 roku pod nazwą Wilcze Pole. Nazwa Waksmund / Wachszmuuth- Waxmund / pojawia się po osiedleniu tu kolonistów niemieckich na prawie magdeburskim przed rokiem 1334-1338.
Waksmund graniczy z wsiami od południa z Gronkowem, od wschodu z Ostrowskiem częściowo z Łopuszną, od północnego wschodu z lasami Kamienicy, od północy z Gorcami – od północnego zachodu z Obidową, a od zachodu z miastem Nowy Targ. O granice wsi, szczególnie o pastwiska Waksmund prowadził za czasów króla Augusta 3 Sasa długotrwały proces z Nowym Targiem / częściowo z Łopuszną / zakończony dopiero po rozbiorach przez sądy austryjackie ugodą, w której Waksmund dużo musiał ustąpić ze swych roszczeń. Rozmiar wsi po przeprowadzonych pomiarach w roku 1846 wynosił 1530 ha, domów było 286, ludności ponad 1600 osób. Oprócz tego sołtysi Waksmundu posiadali w Tarach Halę Waksmundzką (nazwa zachowała się do dzisiaj), którą sprzedali przed kupnem lasów od Dominium Zakopiańskiego w roku 1871 położonych w Gorcach. Zatrudnieniem dawnej ludności było rolnictwo, oraz wypas owiec i bydła na halach. Waksmund na skutek nakładanych na niego ciężarów, ubożał i stał się zupełnie podobny do sąsiednich wsi gdzie ludność pracowała dla właściciela dworu i odrabiała pańszczyznę.
Szczególnie tragiczne losy Waksmundu były w czasie II wojny światowej. Wieś była dwukrotnie pacyfikowana.
Waksmund nawiedzały liczne powodzie, największa w 1934 roku, poziom wody wzrósł o 367 cm., wieś była 4 dni pod wodą. Na Podhalu zalana była powierzchnia – 5100 ha. Ostania powódź w 1997 roku była bardzo gwałtowna, ale trwała krócej. Wyrządziła bardzo duże szkody. Została zalana większość wsi od jednego „brzyzku” do drugiego czyli stromych obniżeń od strony Gorc i południowej, stanowiące granice starorzecza Dunajca. Pod wodą były cała „Zawoda” – ul. Długa, okolice kościoła z ul. Nadwodnią i Kościelną, cześć cmentarza, prawie cała Rówień i ulica Nowotarska od ul. Kościelnej w stronę Ostrowska. Były też lokalne podtopienia spowodowane przez potoki i niewydolną kanalizację burzową. Według znaku na kościele stan wody był wyższy niż w roku 1934. W 1999 roku na rzece Dunajec w Waksmundzie wybudowano w miejsce uszkodzonego powodzią, nowy most łączący północną część wsi z częścią południową, elektrownię wodną o mocy 300kW oraz jaz, który już spełnił funkcję ochrony przed powodzią.
Obecnie Waksmund jawi się jako zurbanizowana wieś, która intensywnie rozwija się gospodarczo dzięki dochodom ludności z rzemiosła i handlu, a zwłaszcza z kuśnierstwa. Jest to największy ośrodek garbarstwa i kuśnierstwa w gminie nowotarskiej. Charakterem zabudowy przypomina raczej małe miasteczko niż wieś. Dawne budynki parterowe zastąpiono wygodnymi murowanymi domami piętrowymi i dostatnio wyposażonymi willami.
Wieś posiada sieć wodno-kanalizacyjną, telefoniczną, energetyczną, zespół szkół, pocztę oraz kościół parafialny rzymsko-katolicki p.w. Św. Jadwigi Śląskiej.
Posiada również szereg walorów turystycznych i rekreacyjnych.
Warunki przyrodnicze:
Wody na terenie Waksmundu są zmineralizowane, średnio twarde. Zauważalny silny wpływ klimatu górskiego. Średnia wieloletnia temperatura powietrza wynosi 5,6°C. Maksymalna temperatura zanotowana w Waksmundzie to 53°C, minimalna: -49°C (1928/29), co jest nieoficjalnym rekordem Polski. Średnia wieloletnia sumy opadów atmosferycznych dla wsi Waksmund to ok. 800 mm. Pokrywa śnieżna utrzymuje się ok. 120 dni (średnio 111 dni), tj. stosunkowo długo i w Polsce tylko na terenie Tatr śnieg zalega dłużej.
Waksmund leży w najszerszej częściKotliny Orawsko – Nowotarskiej. Główną cechą rzeźby górskiej są promieniście rozbiegające się grzbiety i doliny od Turbacza. Dolne stoki nad Waksmundem posiadają gęsty zespół wcisów. Jest to teren o wysokości między 500 a 700 m n.p.m., pagórkowaty. Istnieje duża różnorodność gatunkowa szaty roślinnej. Nad wsią, na stokach Gorców dominuje las, który częściowo został zasadzony po II wojnie światowej. W piętrze podgórskim jest on mieszany, iglasto-liściasty, wyżej iglasty, głównie świerkowy. Świerk tworzy tutaj drzewostany zwarte, stąd poszycie i runo są ubogie. Wśród lasów występują polany łąkowe, bogate gatunkowo, choć ich skład został zmieniony przez działalność człowieka. Nad Dunajcem dominuje roślinność łęgowa z zaroślami olszynowymi i wierzbowymi. Najbliżej położonym parkiem jest Gorczański Park Narodowy.
Ulice w Waksmundzie :
- ul. Długa,
- ul. Gorczańska,
- ul. Jana Pawła II,
- ul. Kościelna,
- ul. Krótka,
- ul. Nadwodnia,
- ul. Na Równi,
- ul. Nowotarska,
- ul. Podtatrzańska,
- ul. Polna,
- ul. Słoneczna,
- ul. Sportowa,
- ul. Świerkowa.
Ilość gospodarstw :
– rolnicy posiadający pow. 1 ha – 259 gospodarstw,
– nierolnicy posiadający gosp. do 1 ha – 125 gospodarstw rolnych.
Ilość budynków:
łącznie 538